Ustawa z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności, która weszła w życie z dniem 1 czerwca 2017 r. wprowadziła nowe zasady solidarnej odpowiedzialności inwestora z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy.

Przed omówieniem nowej regulacji warto sięgnąć do uzasadnienia rządowego projektu ustawy. Podstawowym celem regulacji na który wskazywali twórcy rzeczonej nowelizacji we wskazanym zakresie miało być wzmocnienie praw i gwarancji dla wierzycieli, w szczególności będących przedsiębiorcami z sektora MŚP, poprzez wyważenie interesów i zapewnienie słusznej ochrony inwestorowi i podwykonawcy, jako uczestników procesu budowlanego, w związku z odpowiedzialnością inwestora za zobowiązania wykonawcy wobec podwykonawcy. Natomiast bezpośrednim powodem samej nowelizacji były problemy stosowania dotychczasowych rozwiązań w praktyce. Obowiązujące dotychczas przepisy, które ustanawiały solidarną odpowiedzialność inwestora i wykonawców za wynagrodzenie należne podwykonawcy stanowiły podstawę bardzo dużej liczby sporów sądowych. Należy również wskazać na niejednolite orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym zakresie.

Zmiana, która weszła w życie 1 czerwca 2017 r. opiera się na założeniu, że wykonawca robót budowlanych może co do zasady wykonać swoje świadczenie osobiście albo przy pomocy innych osób (podwykonawców) i nie musi w tym względzie uzyskiwać, tak jak dotychczas, zgody inwestora. Istotne jest również, że solidarna odpowiedzialność będzie mogła powstać w dwojaki sposób. Pierwszy przypadek dotyczy sytuacji, w której wykonawca lub podwykonawca przed przystąpieniem do wykonywania robót budowlanych zgłasza ten fakt inwestorowi. W takiej sytuacji inwestor może w ciągu trzydziestu dni od dnia doręczenia zgłoszenia złożyć podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę. Druga sytuacja ma miejsce wówczas, gdy inwestor i wykonawca już w samej umowie o roboty budowlane określą szczegółowy przedmiot prac wykonywanych przy pomocy oznaczonego podwykonawcy (konkretnych robót lub zadań). Umowa w tym zakresie może być również zawarta już w trakcie wykonywania umowy o roboty budowlane. Uregulowanie tej kwestii w umowie pomiędzy inwestorem i wykonawcą jest równoznaczne z wyrażeniem przez inwestora zgody na wykonywanie konkretnych robót przez danego podwykonawcę i skutkuje solidarną odpowiedzialnością inwestora i wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia należnego temu podwykonawcy.

Niestety w toku procesu budowlanego raczej rzadkością jest możliwość już na samym początku inwestycji ustalenie wszystkich podwykonawców, dlatego też należy zwrócić szczególną uwagę na formę, terminy i sposób zgłaszania wykonywania robót budowlanych oraz sprzeciwu.

Odnośnie do formy należy zauważyć, że zgłoszenie podwykonawcy inwestorowi oraz sprzeciw inwestora wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. Rozwiązanie takie zgodnie z założeniami ustawodawcy ma służyć zwiększeniu pewności obrotu (inwestor, wykonawca i podwykonawca będą posiadali pewność co do własnej sytuacji prawnej w kontekście odpowiedzialności za wypłatę wynagrodzenia należnego za roboty wykonane przez podwykonawcę), a ponadto ułatwia przeprowadzenie dowodu, a tym samym upraszcza sytuację procesową, na wypadek ewentualnego procesu w przyszłości. Podkreślenia wymaga również fakt, że dla swej skuteczności sprzeciw inwestora powinien zostać złożony zarówno podwykonawcy i wykonawcy. Rozwiązanie to pozwoli na uniknięcie sytuacji, w której podwykonawca byłby pozbawiony wiedzy o braku zgody inwestora na wykonywanie przez niego robót.

Sprzeciw powinien być złożony w terminie 30 dni od dnia doręczenia inwestorowi zgłoszenia zakresu robót, jakie mają być wykonane przez podwykonawcę. Proponowane brzmienie przepisu wprowadza zatem domniemanie zgody inwestora na wykonywanie określonego zakresu robót przez danego podwykonawcę. Domniemanie to zostaje przełamane dopiero w przypadku, gdy inwestor złoży wykonawcy i podwykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę.

Kolejną bardzo istotną kwestią jest ustalenie zakresu odpowiedzialności. Od 1 czerwca inwestor ponosi odpowiedzialność za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia w wysokości ustalonej w umowie między podwykonawcą a wykonawcą, chyba że ta wysokość przekracza wysokość wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio ze zgłoszenia albo z umowy. W takim przypadku odpowiedzialność inwestora za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia jest ograniczona do wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio ze zgłoszenia albo z umowy. Wysokość należnego wykonawcy wynagrodzenia nie odnosi się do pełnego wynagrodzenia za wykonanie umowy o roboty budowlane, lecz poszczególnych robót objętych tą umową. Takie rozwiązanie chroni inwestora przed nadużyciem polegającym na zawarciu umowy z wykonawcą, który będzie wykonywał roboty jedynie nominalnie, a zleci całość robót powiązanym z nim podwykonawcom za kwoty, których łączna suma przewyższa wysokość wynagrodzenia wykonawcy. Z drugiej strony zapewnia również podwykonawcy otrzymanie zapłaty od inwestora w wysokości odpowiadającej wartości wynagrodzenia ustalonego w warunkach rynkowych.

Założenia i wprowadzone w życie rozwiązanie należy ocenić pozytywnie, o ile oczywiście uda się w należyty sposób je stosować i egzekwować. Jedynie pewne wątpliwości biorąc pod uwagę bardzo dynamiczną sytuację podczas realizacji procesu inwestycyjnego może budzić fakt dość długiego terminu, który został wyznaczony inwestorowi przez ustawodawcę do zgłoszenia sprzeciwu. Należałoby się zastanowić, czy nie byłoby wskazane wprowadzenie rozwiązania, które umożliwiałoby inwestorowi wyrażenie zgody na zgłoszenie przed upływem terminu do złożenia sprzeciwu. Czas pokaże jak do tego zagadnienia podejdą sądy orzekające.

Na skutek przedmiotowej nowelizacji sugeruję zwrócić szczególną uwagę na nowy sposób konstruowania umów o roboty budowlane. Uwzględnienie w sposób prawidłowy nowych przepisów w umowie znacząco wpłynie na zabezpieczenie interesów zarówno inwestora, jak również wykonawców i podwykonawców.