Gwarancja zapłaty za roboty budowlane jest niezwykle ważnym chociaż często pomijanym elementem procesu inwestycyjnego, który może w blisko 100% zabezpieczyć interesy wykonawcy. Każdy wykonawca powinien pamiętać, że inwestor nie może wyłączyć ani ograniczyć prawa wykonawcy (generalnego wykonawcy) do żądania udzielenia gwarancji zapłaty. Należy również zauważyć, że nieudzielenie gwarancji w momencie podpisywania umowy nie wyklucza jej ustanowienia na późniejszym etapie. Przesłanką warunkującą żądanie gwarancji jest bowiem istnienie zobowiązania z umowy o roboty budowlane wiążącego wykonawcę i inwestora.

Gwarancja zapłaty za roboty budowlane ma służyć zabezpieczeniu terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia. Oprócz wynagrodzenia wynikającego z umowy  gwarancja może również obejmować ona wynagrodzenie za roboty dodatkowe lub konieczne do wykonania umowy, zaakceptowane na piśmie przez inwestora. Ze względu na fakt, że gwarancja zapłaty w rozumieniu obowiązujących przepisów (gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa, a także akredytywa bankowa lub poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora) obejmuje jedynie zabezpieczenia udzielane przez banki lub ubezpieczycieli, sformułowanie „inwestor udziela wykonawcy” należy traktować jako skrót myślowy ustawodawcy. W rzeczywistości świadczenie inwestora polega na zapewnieniu, że bank lub ubezpieczyciel zabezpieczy terminową zapłatę umówionego wynagrodzenia, a zatem, że to bank lub ubezpieczyciel udzieli gwarancji.

Jak zostało już wyżej wskazane aktualne przepisy wprowadzają zamknięty katalog formy zabezpieczeń wypełniających warunki gwarancji zapłaty. Obecnie może to być gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa, a także akredytywa bankowa lub poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora.

Przy żądaniu ustanowienia gwarancji należy również pamiętać o kosztach jej udzielenia. Inwestor i wykonawca udokumentowane koszty zabezpieczenia wierzytelności powinni ponosić w częściach równych. Przy czym inwestor nie może „z góry” żądać wyłożenia przez wykonawcę kwoty, koniecznej do uzyskania gwarancji. Co do zasady jeżeli strony nie umówią się inaczej, to inwestor zobowiązany jest uzyskać gwarancję zapłaty, ponosząc koszty jej ustanowienia, po czym może żądać od wykonawcy połowy kosztów jej ustanowienia.

Należy również zwrócić uwagę, że skutkiem nieudzielenia gwarancji zapłaty za roboty budowlane jest prawo wykonawcy do odstąpienia od umowy o roboty budowlane. Powstanie tego uprawnienia jest uzależnione od bezskutecznego upływu terminu wyznaczonego inwestorowi przez wykonawcę na udzielenia gwarancji, nie krótszego jednak niż 45 dni.

Każdorazowo przy podpisywaniu umowy o roboty budowlane lub już w trakcie wykonywania prac wykonawca powinien pamiętać o przysługujących mu prawach. Wykonawcy świadomi swoich praw mogą uniknąć długotrwałego i często nieskutecznego dochodzenia należnych im roszczeń od niewypłacalnych inwestorów.